.

XXXVIII odcinek - Nazwij mieszkańców

Geografia cały czas przysparza niemałych kłopotów użytkownikom języka polskiego. Konkretnie, dwa jej aspekty – pisownia i tworzenie nazw mieszkańców polskich miast oraz zapis okręgów administracyjnych.

1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Zapisz poprawnie
(w)ojewództwo (ś)ląskie
(p)owiat (p)rzemyski
(z)achód

2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Na początek słowo o ortografii. Warto pamiętać, że:

Zobacz teorię

Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi zapisujemy małą literą:
warszawianka, paryżanka, moskwianin, wrocławianin, kleparzanin, żoliborzanin, zalipianka, chochołowianin.

Wielką literą zapisujemy
Nazwy mieszkańców części świata:

Afrykanin, Amerykanka, Australijczyk, Azjata, Europejczyk.
Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet:
Marsjanin, Wenusjanin.

Nazwy mieszkańców krajów:
Polka (= obywatelka Polski), Szwajcar (= obywatel Szwajcarii), Rosjanin, Słowak, Argentyńczyk, Greczynka, Babilończyk (= obywatel państwa), Meksykanin (= obywatel państwa), Rzymianin (= obywatel państwa), Czeszka, Boliwijka,

ale: polka (= taniec), szwajcar (= odźwierny), greczynka (= suknia), babilończyk (= mieszkaniec miasta), meksykanin (= mieszkaniec miasta), rzymianin (= mieszkaniec miasta).
Nazwy członków narodów, ras i szczepów:
Żyd (= członek narodu), Murzyn (= człowiek rasy czarnej), Papuas, Metys (= Indianin z domieszką krwi białej), Słowianin, Kreol (= urodzony w Ameryce Łacińskiej i na południu USA biały potomek kolonizatorów i emigrantów europejskich), Masaj,
ale: żyd (= wyznawca judaizmu), murzyn (= ktoś bardzo opalony; ktoś wykonujący za kogoś jakąś pracę), metys (= zwierzę — mieszaniec).

UWAGA: W wypadku deprecjonujących, lekceważących lub żartobliwych nazw członków narodowości typu kitajec, jugol poleca się pisownię małą literą, choć rozpowszechniony zwyczaj pozwala pisać je wielką, zwłaszcza gdy jest to uzasadnione etymologicznie: angol, jugol, kitajec, niemiaszek, pepik a. pepiczek, rusek, żydek. Podobnie, tzn. małymi literami, należy zapisywać rzeczowniki biały, czarny, żółty, czerwony, które potocznie oznaczają kolor skóry i odnoszą się do ludzi poszczególnych ras. Analogicznie piszemy wyraz negr, będący pejoratywnym określeniem człowieka rasy czarnej.

Nazwy mieszkańców terenów geograficznych, np. regionów, krain, prowincji:
Kurp, Bawarczyk, Ślązaczka, Kaszub (a. Kaszuba), Katalonka, Pomorzanin, Krakowianka (= mieszkanka Krakowskiego), Łowiczanin (= mieszkaniec Łowickiego), Kociewianka (a. Kociewiaczka).

Przy okazji warto pamiętać o zasadach ortograficznych w zapisie nazw stron świata i okręgów administracyjnych.
Nazwy stron świata zapisujemy małą literą:
południe, północ, wschód, zachód, północny wschód, północny zachód.
Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych, wyodrębnionych w strukturach kościelnych i państwowych- także małą:
województwo mazowieckie, gmina warszawska, powiat przemyski, ziemia dobrzyńska, ziemia łęczycka, marchia brandenburska, archidiecezja gnieźnieńska, diecezja poznańska.
Ale:
Wielką literą powinny być zapisywane nazwy obszarów geograficzno-kulturowych, np. Wschód (= Azja lub kraje dawnego bloku komunistycznego) czy Zachód (= kraje zachodniej Europy i Ameryki Północnej) — w przeciwieństwie do wyrazów wschód, zachód itd., które są pospolitymi nazwami stron świata.

Jeśli chodzi o tworzenie nazw mieszkańców – pisaliśmy o tym, jak je tworzyć wcześniej, ale w szerszym kontekście. W odcinku 9. można jednak znaleźć szczegółowe informacje teoretyczne na ten temat.

3. Ćwiczenia


Zapisz poprawnie
(w)ojewództwo (ś)ląskie
(p)owiat (p)rzemyski
(z)achód
(a)rchidiecezja (g)nieźnieńska
(m)urzyn
(ż)yd

Podaj nazwy mieszkańców w obu rodzajach – zwróć uwagę na ortografię
Pomorza
Nowej Rudy
Skarżyska Kamiennej
Bielsko-Białej
Nowej Huty
Nowego Targu
Meksyku (miasta)
Żoliborza (dzielnica Warszawy)
Nakła
Szczawna Zdroju
Giżycka


Zobacz odpowiedź

województwo śląskie
powiat przemyski
zachód lub Zachód – pierwszego słowa używamy na określenie strony świata, drugiego – na określenie krajów zachodniej Europy i Ameryki Północnej
archidiecezja gnieźnieńska
Murzyn lub murzyn – pierwszego słowa używamy na określenie człowieka rasy czarnej; nazwę zapisujemy mała literą, gdy mamy na myśli kogoś wykonującego za kogoś innego jakąś pracę
Żyd lub żyd – pierwszego słowa używamy na określenie członka narodu, druga nazwa określa przynależność wyznaniową – żyd to wyznawca judaizmu)

Pomorza – Pomorzanin, Pomorzanka
Nowej Rudy – noworudzianin, noworudzianka
Skarżyska Kamiennej – skarżyszczanin, skarżyszczanka
Bielsko-Białej – bielszczanin, bielszczanka
Nowej Huty- nowohucianin, nowohucianka
Meksyku (miasta)- meksykanin, meksykanka
Żoliborza (dzielnica Warszawy) – żoliborzanin, żoliborzanka
Nakła – nazw mieszkańców nie tworzy się
Szczawna Zdroju – szczawnianin, szczawnianka
Giżycka –giżycczanin, giżycczanka


4. Słowem praktyka

Najczęściej popełnianym błędem ortograficznym jest pisanie nazw województw wielką literą (powinno być ZAWSZE woj. wielkopolskie, woj. łódzkie). Innym, równie częstym - zapis małą literą nazw mieszkańców regionów, krain i prowincji.
Jeśli chodzi o nazwy mieszkańców miast i miasteczek polskich – najlepiej posłużyć się „Słownikiem nazw własnych” Jana Grzeni lub – jeśli nie mamy go pod ręką – internetowym Słownikiem PWN-u. Zawsze tez warto pamiętac o tym, że wersja opisowa (mieszkaniec Nakła, mieszkaniec Nowej Rudy) jest lepsza niż błędna nazwa.

5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z: Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego
Wielkiego słownika so.pwn.pl/ pod red. E. Polańskiego
X

Zamów newsletter


 

Akceptuję regulamin