.

X odcinek - Nazwiska (nie) do odmiany

Nazwiska w języku polskim się odmienia, ale odmiana ta rządzi się często własnymi, często zupełnie wyjątkowymi prawami, zwłaszcza jeśli nazwiska te wyglądają jak nazwy pospolite.

1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Jak odmieniłbyś nazwiska w następujących zdaniach:
1. Irena Chuda, Zdzisław Gołąb - Nikt nie wypominał Irenie (Chudy), że miała męża Zdzisława (Gołąb), ale przyjmowanie podwójnego nazwiska budziło śmiech w całej rodzinie.
2. Maurycy Wlazło, Grzegorz Turnau - Opracowanie Maurycego (Wlazło) dotyczące najnowszych utworów Grzegorza (Turnau).

2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk polskich i obcych jest następujące: jeśli jest tylko możliwe przyporządkowanie nazwiska do jakiegoś wzorca odmiany, należy to zrobić.

Zobacz teorię

Wybierając odpowiedni wzorzec odmiany, należy uwzględnić przynajmniej jedno z następujących kryteriów: płeć właściciela, zakończenie nazwiska, jego narodowość.

Nazwiska kobiet
Nazwiska kobiet o zakończeniu na -a, - ska, -cka, -dzka oraz -ewa, -owa odmieniają się jak przymiotniki. Dąbrowska - Dąbrowskiej Konopacka - Konopackiej Kuncewiczowa - Kuncewiczowej Pozostałe nazwiska żeńskie zakończone na -a odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o podobnym zakończeniu. Halama - Halamy, Pakuła - Pakuły. Nazwiska panieńskie zakończone przyrostami -ówna, - anka odmieniają się jak rzeczowniki: Kozakówna-Kozakówny.
Wszystkie pozostałe nazwiska żeńskie są nieodmienne.

Dwuczłonowe nazwiska kobiet odmieniamy według następujących zasad: - każdy z członów takiego nazwiska zakończony na – ska, -cka, -owa, -ina odmienia się. Niektóre nazwiska dwuczłonowe są w związku z tym nieodmienne również wówczas, gdy składają się z członu przymiotnikowego, np. Nowak-Borowy, Walewicz-Górny. Jeśli jednak forma podstawowa nazwiska przymiotnikowego jest żeńska (Walewicz-Górna), nazwisko to odmieniamy. Warto także pamiętać, że na pierwszym miejscu w takich nazwiskach stawia się nazwisko rodowe (Skłodowska-Curie).

Nazwiska mężczyzn
Nie odmienia się nazwisk męskich - zakończonych w wymowie na „ła” Benoit, Dubois - zakończonych w wymowie na samogłoskę, np. Nehru - zakończonych w wymowie na akcentowaną samogłoskę, co w ortografii oddaje się przez –o, -au, -eau, po których mogą wystepować niewymawialne –s, -x. Wyjątkiem jest spolszczona forma Rousseau- Russo, Russa.

Można nie odmieniać nazwisk mężczyzn, które są zakończone w wymowie na samogłoski e, o lub sylabę akcentowaną i występują jako składniki podrzędne w wyrażeniach różnego rodzaju, to znaczy w połączeniu z imieniem, tytułem, określeniem zawodu, np. Napoleon Bonaparte, Napoleona Bonapartego albo Napoleona Bonaparte.

Odmieniają się: - nazwiska mężczyzn zakończone na piśmie na samogłoskę-a (wzorzec identyczny jak dla wyrazów pospolitych i imion o takim zakończeniu): Zola, Zoli. Wyjątkiem są nazwiska zakończone na „ła”. Nazwiska kończące się w wymowie na samogłoski – i (pisane –i, -ie), -y, -e (e, é, eé, ai, eu), po których mogą występować nie wymawiane –s lub –x, odmieniają się jak przymiotniki. Verdi-Verdiego Słowiańskie nazwiska zakończone na –o odmieniamy jak nazwiska zakończone na –a lub rzeczowniki pospolite o podobnym zakończeniu
Makarenko-Makarenki
Matejko-Matejki, Matejce, Matejkę, Matejką

Niesłowiańskie nazwiska na –o (z wyjątkiem tych, które mają akcent na ostatniej sylabie) odmieniają się według wzorca męskiego.
Rzeczowniki o temacie zakończonym na spółgłoskę miękką (j, ś, ź, ć, dź, ń), funkcjonalnie miękką (sz, ż, rz, cz, dż, c, dz., l) lub tylnojęzykową (k, g, ch) mają w miejscowniku końcówkę -u, pozostałe zaś -e. Pirandello-Pirandella, Pirandellu Cagliostro, Cagliostrze. Tradycyjnie nieodmienne są: Brando, Castro, Eco, Franco, Ionesco.

Nazwiska mężczyzn zakończone w wymowie lub pisowni na spółgłoskę, odmieniają się jak polskie imiona i nazwiska lub rzeczowniki pospolite żywotne zakończone na te spółgłoski. Nazwiska polskie dwu- i wielosylabowe o formie identycznej z rzeczownikami pospolitymi zachowują takie same oboczności, jakie zachodzą w odpowiednich wyrazach pospolitych. Szczególności dotyczy to tzw. e ruchomego, opuszczanego w formach odmiany., np. Malec, Malca

Nazwiska jednosylabowe zachowują e, nawet jeśli jest ono ruchome w identycznie zbudowanych rzeczownikach pospolitych : Śmiech, Śmiecha. Niektóre nazwiska o postaci rzeczowników pospolitych może mieć dwojakie formy odmiany Dąb- Dąba (a. Dęba) Gołąb- Gołąba (a. Gołębia) Kocioł- Kocioła (a. Kotła) Kozioł-Kozioła (a. Kozła)

Nazwiska w liczbie mnogiej
Nazwiska zakończone w mianowniku lp na spółgłoskę oraz na samogłoski –a, -e, -o, otrzymują końcówkę –owie i odmieniają się jak rzeczowniki. Nazwiska o formie przymiotnikowej otrzymują końcówkę i//y i odmieniają się jak przymiotniki Kowalski- Kowalscy Borowy- Borowi Dwuczłonowe nazwiska męskie W rodzimych nazwiskach dwuczłonowych odmieniamy oba człony: Boya-Żeleńskiego, Lehra-Spławińskiego. UWAGA!!! Jeśli natomiast pierwszy człon nazwiska złożonego jest dawnym herbem lub przydomkiem, pozostaje nieodmieniany!!! Pobóg -Maliowski, Pobóg-Malinowskiemu. Jeśli jednak jest on zakończony samogłoską, może mieć warianty fleksyjne Ostoja-Malinowski- Ostoja-Malinowskiego, a. Ostoi-Malinowskiego.

W obcych nazwiskach dwuczłonowych odmieniamy również oba człony: Mendelssohn-Bartholdy, Mendelssohna-Bartholdy’ego

Elementy takie jak Saint, de, von, Ibn, Mac, Mc nie odmieniają się.

3. Ćwiczenia


1.Irena Chuda, Zdzisław Gołąb - Nikt nie wypominał Irenie (Chudy), że miała męża Zdzisława (Gołąb), ale przyjmowanie podwójnego nazwiska i obnoszenie się z nim budziło śmiech w całej rodzinie.
2.Maurycy Wlazło, Grzegorz Turnau - Opracowanie Maurycego (Wlazło) dotyczące najnowszych utworów Grzegorza (Turnau).
3. Jane Krakowski, Oprawę medialną przylotu Jane (Krakowski) zapewniła jedna z agencji PR-owskich.
4. Irena Popiół-Popiołek, Marlena Bosko, Spotkanie z Ireną (Popiół-Popiołek) oraz Marleną (Bosko) przewidziano na wczesne popołudnie w piątek.
5. Bogumił Linde, Brzóskiewicz vel Brzozowski, Słownik Bogumiła (Linde) był dla Leśmiana nieskończoną skarbnicą wiedzy o języku, o czym dowiedzieliśmy się na wykładzie profesora (Brzóskiewicz vel Brzozowski).
6. Jan Dąb-Sito, Kowalczykówna Nie poszedł na konsultacje do Jana (Dąb-Sito), ale za to miło spędził wieczór w towarzystwie sióstr (Kowalczykówna).
7. Marian Kozioł, Andrzej Strejlau, de Lazari Referat Mariana (Kozioł) o Andrzeju (Sterjlau) spotkał się z wyjątkowym zainteresowaniem Włodzimierza (de Lazari).

Zobacz odpowiedź

1.Irena Chuda, Zdzisław Gołąb - Nikt nie wypominał Irenie Chudy, że miała męża Zdzisława Gołąba, ale przyjmowanie podwójnego nazwiska i obnoszenie się z nim budziło śmiech w całej rodzinie.
2.Maurycy Wlazło, Grzegorz Turnau - Opracowanie Maurycego Wlazło dotyczące najnowszych utworów Grzegorza Turnaua.
3. Jane Krakowski, Oprawę medialną przylotu Jane Krakowski zapewniła jedna z agencji PR-owskich.
4. Irena Popół-Popiołek, Marlena Bosko, Spotkanie z Ireną Popiół-Popiołek oraz Marleną Bosko przewidziano na wczesne popołudnie w piątek.
5. Bogumił Linde, Brzóskiewicz vel Brzozowski, Słownik Bogumiła Lindego był dla Leśmiana nieskończoną skarbnicą wiedzy o języku, o czym dowiedzieliśmy się na wykładzie profesora Brzóskiewicza vel Brzozowskiego.
6. Jan Dąb-Sito, Kowalczykówna Nie poszedł na konsultacje do Jana Dąba-Sity, ale za to miło spędził wieczór w towarzystwie sióstr Kowalczykówien.
7. Marian Kozioł, Andrzej Strejlau, de Lazari Referat Mariana Kozioła (albo Kozła) o Andrzeju Strejlau spotkał się z wyjątkowym zainteresowaniem Włodzimierza de Lazari.

4. Słowem praktyka
Problemy mogą też sprawiać, oprócz nazwisk polskich, te które jak polskie wyglądają lub po polsku brzmią, choć właściciele noszą je ze względu na swoich przodków, nie obecne miejsce zamieszkania i używany język. Dlatego nazwiska zakończone na -ski, -sky ( Kowalsky, Krakowski) pozostają nieodmienne. Podobnie jak nazwiska kobiet, które są zakończone na –ski/-sky nie odmieniają się i nie przybierają żeńskich końcówek. I tak mówimy/piszemy Jane Krakowsky, o Jane Krakowsky, z Jane Krakowsky.

Pamiętaj także, że zasadą, którą warto respektować przy odmianie nazwisk, jest życzenie ich nosiciela. Nazwisko jest własnością osoby i ma ona prawo wyrażać własną opinię na temat jego odmiany. Nie stoi to jednocześnie w sprzeczności z regułą, że w języku polskim nazwiska się odmienia. Powody, dla których kobiety nie chcą odmieniać nazwisk, są bardzo różne i zależą od typu nazwiska. Takim powodem może być identyczność nazwiska z nazwą pospolitą. Dążąc do odróżnienia nazwiska, zachowuje się wtedy jego nieodmienność. Pani Chuda woli, żebyśmy mówili o p. Chudy a nie p. Chudej.
W pisowni nazwisk obcych pisaliśmy już w odcinku poświęconym fleksji wyrazów zapożyczonych.

5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Słownika nazw własnych pod red. Jana Grzeni,
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego,
Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego
X

Zamów newsletter


 

Akceptuję regulamin