„Jutro Bez Smogu – Drugie życie starych pieców” – kampania na rzecz czystego powietrza. Jak powstała?

TŁO

„Jutro Bez Smogu – Drugie życie starych pieców” to program polegający na wsparciu przez ArcelorMittal Poland wysiłków władz Krakowa i lokalnej społeczności na rzecz ograniczenia zjawiska smogu. Zlikwidowane nieekologiczne piece przetapiano w krakowskiej hucie na stojaki rowerowe, które stały się w przestrzeni miejskiej symbolem walki o czyste powietrze. Projekt stojaków przypominających kształtem Sukiennice oraz miejsca ich lokalizacji przy szkołach wyłoniono w internetowym konkursie. Kolejne stojaki ustawiono przy uczelniach i placówkach miejskich. Program trwał od stycznia 2018 do września 2019 roku.

CEL

ArcelorMittal Poland przy zaangażowaniu Urzędu Miasta Krakowa i lokalnej społeczności miał za cel zmotywować grupę najbardziej opornych mieszkańców do wymiany wysokoemisyjnych pieców na ekologiczne, co wpłynęło na realną poprawę jakości powietrza. Kampania była przykładem projektu, w ramach którego spółka z sektora przemysłu ciężkiego, zobowiązana prawnie do przestrzegania rygorystycznych wymogów środowiskowych, wykonała dodatkowy wysiłek organizacyjny i finansowy wykraczający poza jej formalne zobowiązania na rzecz poprawy jakości powietrza i życia w Krakowie. Program ten pozwolił upowszechnić wiedzę na temat prawdziwych przyczyn powstawania smogu oraz sposobów jego ograniczania oraz zmotywować mieszkańców do wymiany pieców.

OPIS PROJEKTU

Kraków to jedno z najbardziej zanieczyszczonych miast Polski. Główną przyczyną powstawania smogu jest tzw. niska emisja, czyli dym pochodzący ze starych pieców, tzw. kopciuchów, którymi do niedawna opalano większość mieszkań w mieście, oraz spaliny samochodowe. Dodatkowo Kraków jest zlokalizowany w niecce, co pogarsza jakość powietrza. Z uwagi na to krakowski samorząd jako pierwszy w Polsce w 2014 roku podjął uchwałę antysmogową, zgodnie z którą od września 2019 roku wprowadzono całkowity zakaz ogrzewania przy wykorzystaniu paliw stałych (węgiel i drewno). Urząd Miasta uruchomił wówczas program dotacji przeznaczonych na wymianę systemów ogrzewania. ArcelorMittal Polska aktywnie włączył się w działania miasta na rzecz poprawy jakości powietrza, mobilizując mieszkańców do wymiany pieców dodatkowymi bonusami finansowymi o wartości 150 zł, jednocześnie edukując ich na temat rzeczywistych przyczyn powstawania smogu oraz przetapiając stare piece na stojaki rowerowe, które stanęły w przestrzeni miasta.  

WYZWANIE

ArcelorMittal Poland od lat inwestuje w polski przemysł stalowy, redukując jego oddziaływanie na środowisko. Dzięki inwestycjom wartym ponad trzy miliardy złotych tylko w krakowskiej hucie zredukowano emisje pyłów aż o 90 proc. Zanieczyszczenie powietrza to w Krakowie jeden z największych problemów społecznych, a szczególnie dokuczliwy smog jest wywoływany głównie przez spalanie paliw stałych oraz spaliny samochodowe, czyli tzw. niską emisję. Według badań ponad połowę zanieczyszczeń wywołujących smog wytwarzają stare piece ogrzewające domy i mieszkania. Wyzwaniem tego projektu było wsparcie miejskiego projektu i zmotywowanie mieszkańców do wymiany szkodliwych sposobów ogrzewania.

REALIZACJA

Program „Jutro Bez Smogu – Drugie życie starych pieców” opierał się na jednoczesnym zwiększaniu świadomości społecznej na temat przyczyn powstawania smogu i konieczności jego redukcji i informowaniu o wsparciu przez firmę miejskiego programu wymiany pieców – bonusy motywujące mieszkańców do wymiany pieców i produkcji przez hutę stojaków rowerowych z pozyskanego złomu. Ważne było również zwiększenie świadomości mieszkańców na temat zaangażowania ArcelorMittal w działania na rzecz ochrony środowiska, lokalnej społeczności i jakości powietrza w Krakowie.

W ramach projektu firma:
– wypłaciła blisko 1500 bonusów finansowych dla osób wymieniających stare piece (po 150 zł każdy)
– wyprodukowała z zezłomowanych kopciuchów ponad 100 stojaków rowerowych w 2018 roku i 250 w 2019 roku
– dotarła z informacją o programie i szkodliwości niskiej emisji do ponad 13,5 mln odbiorców

Grupy docelowe programu były bardzo zróżnicowane, począwszy od wykluczonej cyfrowo części mieszkańców objętych obowiązkiem wymiany pieców (np. ludzie starsi), przez młodych i aktywnych entuzjastów działań antysmogowych, aż po środowisko uczniów i studentów będących beneficjentami projektu.

Program wsparcia przez ArcelorMittal Poland likwidacji wymiany źródeł ciepła na ekologiczne zakładał realizację trzech głównych kierunków działań wspierających rozwiązanie najważniejszych problemów związanych ze zjawiskiem smogu: edukacja dotycząca smogu, wymiana pieców i zagospodarowanie starych pieców na rzecz rozwoju infrastruktury ekologicznego transportu rowerowego.

– Dwudniowe wydarzenie pt. Ogród Zimowy ArcelorMittal Poland: w styczniu 2018 roku przed Nowohuckim Centrum Kultury stanęła szklarnia miejska, w której prezentowano rośliny oczyszczające powietrze, organizowano warsztaty z upcyklingu i tworzenia tzw. ogrodów w szkle, a także spotkania z ekspertami. Zorganizowano też konkurs pt. #dobrepostanowienia, w ramach którego można było podjąć pozytywne noworoczne wyzwania w ramach walki o czyste powietrze, otrzymując w zamian sadzonkę roślin. W sumie rozdano blisko pięć tysięcy sadzonek. Zakładano dwa tysiące uczestników eventu, jednak Ogród Zimowy odwiedziło ponad sześć tysięcy osób.

– W styczniu 2018 roku firma podpisała list intencyjny z krakowskim magistratem i uruchomiła system motywujący do wymiany nieekologicznych źródeł ciepła, wypłacając w gotówce bonus finansowy (150 zł) wszystkim osobom likwidującym stare piece w oparciu o miejski program dofinansowania. Promocję programu wspierały kampanie reklamowe budujące jego rozpoznawalność m.in. w komunikacji miejskiej, social mediach i Urzędzie Miasta.

– Jednocześnie krakowska huta we współpracy z firmą recyklingową rozpoczęła żmudny proces gromadzenia likwidowanych pieców, aby – po przetopieniu zebranego w ten sposób złomu – wyprodukować z nich stojaki rowerowe, które trafią w miejsca wybrane przez mieszkańców Krakowa.

– Dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności przeprowadzono konkurs „Drugie życie starych pieców” na projekt stojaków rowerowych, wytwarzanych ze złomowanych palenisk. Do konkursu zgłoszono ponad 200 prac, a w głosowaniu na stronie jutrobezsmogu.pl wzięło udział blisko 17 tys. internautów.

Lokalizacje miejsc montażu stojaków mieszkańcy Krakowa wskazali w dwóch zróżnicowanych modelach wyboru:

* W 2018 roku przeprowadzono internetowy plebiscyt dla szkół, w którym o 100 stojaków rowerowych rywalizowało blisko 50 krakowskich placówek oświatowych. W plebiscycie internauci oddali ponad 16 tys. głosów, decydując o podziale puli stojaków między 20 zwycięskich szkół. Konkurs był promowany w social mediach na fanpage'u ArcelorMittal.

* W 2019 roku lokalizacje kolejnej puli liczącej 250 stojaków zostały wybrane wspólnie z władzami największych krakowskich uczelni. Stojaki finalnie trafiły na tereny podlegające Uniwersytetowi Jagiellońskiemu i Akademii Górniczo-Hutniczej oraz przed miejskie placówki kulturalne.  

EFEKTY

W ramach programu „Jutro bez smogu” zrealizowano liczne aktywacje uświadamiające, jakie są faktyczne przyczyny powstawania smogu, wskazujące rozwiązania i motywujące do wymiany nieekologicznych pieców. Program angażował wiele grup odbiorów: od osób wymieniających piece, przez urzędników i mieszkańców, osoby uczestniczące w konkursie i plebiscytach, internautów biorących udział w głosowaniach na najciekawszy projekt czy miejsce, w którym stojaki zostaną postawione, aż po społeczności szkolne i akademickie.

Przyjęta narracja pozwalała skupić jak w soczewce wszystkie aspekty kluczowe z punktu widzenia problematyki ochrony środowiska i jakości powietrza w Krakowie. Program obejmował likwidację kopciuchów (motywowaną bonusami), aktywizację społeczną w ramach ograniczania zanieczyszczeń, recykling stali i produkcję stojaków rowerowych, edukację antysmogową w szkołach i na uczelniach oraz promocję ekologicznego transportu rowerowego przyczyniającego się do ograniczenia ruchu samochodowego.

Namacalnym, pozytywnym i trwałym efektem projektu jest 350 stojaków rowerowych, które znajdują się w przestrzeni miejskiej. Zostały zaprojektowane w Krakowie, nawiązują kształtem do Sukiennic, wyprodukowano je w krakowskiej hucie ze stali pochodzącej z wyeksploatowanych krakowskich pieców. Wytwarzana w hucie stal jest materiałem, który można przetwarzać w nieskończoność. Stal powstała w wyniku transformacji starych pieców na stojaki rowerowe, wróciła, by służyć krakowianom w użytecznej formie, wspierając rozwój transportu rowerowego.

Od 1 września 2019 roku w Krakowie – pierwszym mieście w Polsce – weszła w życie uchwała zakazująca ogrzewania przy użyciu węgla i drewna. Pionierskie rozwiązanie antysmogowe było możliwe dzięki determinacji lokalnego samorządu i mieszkańców miasta. Ale również przy zaangażowaniu ArcelorMittal Poland, która aktywnie wspierała mobilizację społeczną i wspólne wysiłki przy realizacji działań na rzecz poprawy jakości powietrza.