XVIII odcinek - Skrótowce mają rodzaje i liczby
Pisaliśmy już o skrótowcach w kontekście ich odmiany; dziś zapoznamy Was ze sposobami prawidłowego przyporządkowania ich do rodzaju gramatycznego.
Okazuje się, że – choć chętnie się skrótowcami posługujemy – to często nie wiemy, jakiego są rodzaju i dajemy im rodzaj intuicyjnie, czasami zgodny z rodzajem pierwszego wyrazu skrótowca lub odpowiadający klasie wyrazów, do których można go przyporządkować, co nie jest zawsze poprawne.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Podaj poprawne formy czasowników odnoszących się do skrótowców.
1. RP (przejść, cz. przeszły) znaczącą przemianę.
2. CBŚ (powołać, cz. przeszły) w lutym 2000r na wniosek Komendanta Głównego Policji
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Ustalenie liczby i rodzaju gramatycznego skrótowców dokonuje się w dwojaki sposób:
Zobacz teorię
1. Przez wskazanie wyrazu nadrzędnego w nazwie rozwiniętej i nadanie skrótowcowi jej cech gramatycznych, np. KBN ma lp i r.m jak wyraz Komitet (Badań Naukowych), WSiP – lm i r. nmos., jak wyraz Wydawnictwa (Szkolne i Pedagogiczne);
2. Przez nadanie skrótowcom swoistych cech gramatycznych, zgodnie z następującymi zasadami:
- zakończone w wymowie na spółgłoskę, np. MEN, UPR, ZAIKS, WAT mają rodzaj męski;
- zakończone w wymowie na akcentowane -e, -i, -o, -u mają rodzaj nijaki, np. PZE, EBI, CFO, CDU;
- zakończone w wymowie na akcentowane – a mają rodzaj żeński lub nijaki, np. AK, AGH – r. ż lub r.n; PTTK - tylko rodzaj n; AGH r. ż lub rzadziej r. n; RPA – tylko r. ż;
- zakończone na nieakceptowane -a mają rodzaj żeński, np. Cepelia, Copia, Desa, ELTA, FIFA, Hakata, LETTA, UNPRA, MYCA.
Jeżeli rodzaj skrótowca został ustalony na podstawie wymowy, przypisuje mu się liczbę pojedynczą.
Wybór metody ustalenia liczby i rodzaju skrótowców wiąże się z kwestiami stylistycznymi – w polszczyźnie starannej, oficjalnej, pisanej, korzystamy raczej ze sposobu pierwszego; sposób drugi znamionuje polszczyznę potoczną, mówioną, dlatego należy unikać ustalania na podstawie wymowy cech gramatycznych tych skrótowców, które są derywatami od nazw obiektów szczególnej rangi, np. RP (Rzeczpospolita Polska; [ta er-pe] nie [to er-pe])
Podaj poprawne formy czasowników odnoszących się do skrótowców.
1. RP (przejść, cz. przeszły) znaczącą przemianę.
2. CBŚ (powołać, cz. przeszły, str. bierna) w lutym 2000r na wniosek Komendanta Głównego Policji.
3. UOKiK (wydać, cz. przeszły) nowe dokumenty nt. ochrony praw konsumenta.
4. UW (powstać, czas przeszły) 23 kwietnia 1994 r. z połączenia dwóch działających od 1990 r. partii: Unii Demokratycznej (UD) i Kongresu Liberalno-Demokratycznego (KLD).
5. Sanepid (skontrolować, cz. przeszły) jakość wody z nowego ujęcia. Określ rodzaj i liczbę skrótowców
6. MEN, AK, AGH, UPR
7. ZAIKS, WAT, ELTA, PZE
8. MYCA, PTTK, KBN, WSiP.
Zobacz odpowiedź
2. zostało powołane
3. wydał
4. powstała
5. skontrolował
6. MEN – r. m, lp; AK – r. ż, lp; AGH – r. ż, lp, UPR – r. ż, lp
7. ZAIKS – r. m, lp , WAT – r.m, lp; ELTA – r. ż lp; PZE – r. m lub n lp
8. MYCA – r. ż, lp, PTTK – r. n, lp; KBN – r. m, lp; WSiP – lm i r. nmos.
Warto pamiętać, jakie są metody ustalania rodzaju i liczby skrótowców, ale też wiedzieć, że drugi z podanych sposobów ma więcej wspólnego z polszczyzną potoczną niż oficjalną i nie stosować go w pismach i wypowiedziach oficjalnych.
Druga metoda przydaje się natomiast na co dzień, gdy liczbę i rodzaj można ustalić, nie znając rozwinięcia i składowych części skrótu.
Czasami też warto zwrócić uwagę na zwyczajowo przyjęty rodzaj skrótowca, z którym się osłuchaliśmy i którego nie ma co zmieniać na siłę, tylko dlatego, że poznaliśmy nowe zasady i według nich ma on inny rodzaj gramatyczny.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego
Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego, so.pwn.pl