.

VIII odcinek - Naprawdę rozdziel na pewno

Ortografia języka polskiego nie należy do najprostszych. Nawet jeśli już pamiętasz, kiedy pisać „u” a nie „ó” i kiedy „ż” a nie „rz”, to kłopoty wciąż sprawia pisownia różnych wyrażeń, np. przyimkowych, a także przymiotników złożonych. Łącznie czy rozdzielnie?- ile razy to pytanie postawiłeś sobie w ostatnim tygodniu?

1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Jeśli nie zadałeś sobie tego pytania jeszcze dzisiaj, masz niepowtarzalną okazję. Łącznie czy rozdzielnie?

1. Nade wszystko/nadewszystko, choć nie nad miarę/ nadmiarę i nie nad wyraz/nie nadwyraz/nienadwyraz cenił interes ubijany na prędce/naprędce i zysk za półdarmo/ za pół darmo.

2. Na domiar/ nadomiar/na do miar złego poszedł tam przedwczoraj/ przed wczoraj beze mnie/ bezemnie, choć zgoła/ z goła od nie dawna/od niedawna sam chętnie gdziekolwiek/ gdzie kolwiek wychodzi.

2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
Wyrażenia przyimkowe to połączenia przyimków z rzeczownikami lub przysłówkami, liczebnikami i zaimkami. Zasadniczo pisze się je rozdzielnie bez względu na ich znaczenie pierwotne lub przenośne

Zobacz teorię

Wyrażenia przyimkowe
bez  bez mała, bez liku, bez ustanku, bez reszty, bez wątpienia;
beze beze mnie;
dla dla dwojga, dla niepoznaki, dla nich;
do do pracy, do dwudziestu, do niego, do cna, do siego roku!
mimo mimo woli, mimo przeszkód, mimo to;
na na bok, na domiar, na co dzień, na czas, na jaw, na kształt, na odwrót, na ogół, na ostatek, na opak, na pamięć, na powrót, na pozór, na przykład, na razie, na leżąco, na skos, na wylot, na wspak, na schwał;
nad nad wyraz, nad miarę;
nade nade mną, nade wszystko;
o o ile;
od od dawna, od niedawna, od niechcenia, od rzeczy, od tego, od razu;
ode ode mnie;
po po części, po kolei, po kryjomu, po omacku, po południu, po prawdzie, po hiszpańsku, po szlachecku, po prostu, po dwadzieścia, po trochu, po troszkę, po drugie, po trzecie, po swojemu, po wszystkim, po co, po cóż, po czym, po staremu;
pod pod dostatkiem, pod spodem, pod warunkiem, pod względem;
pode pode mną, pode mnie; poza poza oczy, poza tym; przed przed południem, przed czasem, przed domem; przede przede mną, przede wszystkim; przez przez lasy, przez Europę;
przeze przeze mnie; przy przy czym, przy tym; spod spod oka, spod łóżka;
spode spode łba, spode mnie;
sprzed sprzed domu, sprzed roku;
sprzede sprzede mnie; u u szewca, u góry, u nas, u mnie;
w w bród, w czas (= w porę, na czas), w oczy, w ogóle, w okamgnieniu, w przeddzień, w przód (= do przodu), w dwójnasób, w poprzek, w prawo, w koło (= w kółko);
we we czwartek, we Włodawie, we wtorek, we wrzątku;
z z rosyjska, z chłopska, z cicha, z grubsza, z lekka, z rzadka, z wolna, z dala, z daleka, z wysoka, z przeciwka, z pomocą, z rana;
za za mąż, za granicą, za półdarmo, za darmo, za dnia, za młodu, za mało, za wiele, za pan brat, za pomocą, za pięć złotych, za co, za to, za nic;
ze ze wszech miar, ze skutkiem, ze spodu, ze mną, ze wszystkim, ze świadomością;
znad znad stawu, znad morza;

Pisownię łączną mają dawne połączenia przyimkowe, które we współczesnej polszczyźnie są zrostami, np. dlaboga, dlaczego, dlatego, dokoła, dookoła, donikąd, dopóki, dopóty, doprawdy, dotąd, dotychczas, nadal, nadaremnie, nadto, nadzwyczaj (= wyjątkowo), naonczas, naówczas, naprawdę, naprędce, naprzeciwko, naprzód, naraz, nareszcie, nasamprzód, natenczas, natomiast, natychmiast, naumyślnie, nawet, nawzajem, nazbyt, nieomal, niespełna, niezadługo (= wkrótce), omal, oto, otóż, podówczas, pojutrze, pokrótce, pomału, pomaleńku, pomalutku, ponadto, poniewczasie, popojutrze, pospołu, pośrodku, potem (= później), powoli, powolutku, przedtem (= dawniej, wcześniej), przedwczoraj, przeto, wbrew, wcale, wkoło, wniwecz, wonczas, wówczas, wpław, wpośród, wprawdzie, wprost, wprzód (= najpierw), wprzódy, wraz, wręcz, wspak, wstecz, wszerz, wtem (= nagle), wtenczas, wzdłuż, wzwyż, zadość, zaiste, zaledwie, zanadto, zapewne, zanim, zaraz, zaprawdę (= istotnie), zarazem, zarówno, zatem, zawczasu, zazwyczaj, zgoła, znienacka, znowu, znów, zrazu, zresztą.

UWAGA! nie opodal albo nieopodal

PISOWNIA WYRAŻEŃ TYPU dziko rosnący, lekko strawny, nowo otwarty Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, np. cicho pisząca (maszyna), daleko idący (wniosek), dziko rosnący, jednakowo brzmiący, szybko schnący; biało nakrapiany, świeżo malowany, wysoko kwalifikowany, zdalnie kierowany; blisko spokrewniony, ostro zakończony; ostro kuty, ogólnie przyjęty; nowo powstający, nowo mianowany, nowo przyjęty, ciężko strawny (ale także: ciężkostrawny), lekko strawny (ale także: lekkostrawny), łatwo zapalny, trudno czytelny; czysto naukowy, czysto praktyczny, rdzennie polski, ściśle naukowy, średnio zamożny, wiecznie młody, lśniąco biały. UWAGA: Niektóre wyrażenia tego typu scaliły się i traktowane są jako wyrazy pisane łącznie, np. jasnowidzący (= jasnowidz), ale: jasno widzący skutki swego postępowania, płyta długogrająca (= longplay), ale: zbyt długo grający zespół wreszcie skończył występ.

PISOWNIA PRZYMIOTNIKÓW ZŁOŻONYCH TYPU jasnoniebieski, rolniczoprzemysłowy Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie, np. jasnoniebieski (= niebieski o jasnym odcieniu), bladoróżowy (= różowy o bladym odcieniu), perłowoszary (= szary z odcieniem perłowym), ciemnozielony (= zielony o ciemnym odcieniu), rolniczoprzemysłowy (= dotyczący przemysłu rolniczego), słonogorzki (= gorzki z posmakiem słonym), rzymskokatolicki (= katolicki w obrządku rzymskim), zachodniopolski (= dotyczący Polski zachodniej), cerkiewnosłowiański.

3. Ćwiczenia


1. Nade wszystko/nadewszystko, choć nie nad miarę/ nadmiarę i nie nad wyraz/nie nadwyraz/nienadwyraz cenił sobie interes ubijany na prędce/naprędce i kupno zapółdarmo/ za półdarmo/ za pół darmo.
2. Na domiar/ nadomiar/na do miar złego poszedł tam przedwczoraj/ przed wczoraj beze mnie/ bezemnie, choć zgoła/ z goła nie sam, bo od nie dawna/od niedawna sam chętnie gdziekolwiek/ gdzie kolwiek wychodzi.
3. Nowo przyjęty/nowoprzyjęty do świeżo otwartego/ świeżootwartego sklepu rolniczo przemysłowego/ rolniczoprzemysłowego pracownik okazał się poniewczasie/ po nie w czasie/ po niewczasie/ gadułą i leniuchem, a nie wysoko wykwalifikowanym/ wysokowykwalifikowanym specjalistą.
4. Na co dzień/naco dzień/ na codzień lubiła jasnoniebieskie/ jasno niebieskie/jasno-niebieskie sukienki i spinki o perłowoszarym/perłowo szarym/ perłowo-szarym połysku, od święta naumyślnie/ na umyślnie zakładała bojówki i rozpuszczała włosy.
5. Zrób to na po pojutrze/ na popojutrze. Czuję, że niezadługo/ nie za długo/ nie zadługo najdzie nas niespodziewana kontrola.
6. Nie dalej jak przedwczoraj/ przed wczoraj widział pośrodku łąki dwa bociany.
7. Myślał powoli/po woli, chodził po mału/ pomału, a jednak niezły z niego z cicha pękł/ ścicha pękł/ ścichapęk – tak po krótce/ pokrótce można opisać jej męża.
8. Naprzeciwko/ na przeciwko kościoła rzymskokatolickiego/ rzymsko-katolickiego/ rzymsko katolickiego stał świeżo pomalowany płot, który prowadził donikąd/ do nikąd.

Zobacz odpowiedź

Odpowiedzi
1. Nade wszystko, choć nie nad miarę i nie nad wyraz cenił interes ubijany naprędce i kupno za półdarmo.
2. Na domiar złego poszedł tam przedwczoraj beze mnie, choć zgoła nie sam, bo od niedawna chętnie gdziekolwiek wychodzi.
3. Nowo przyjęty do świeżo otwartego sklepu rolniczoprzemysłowego pracownik okazał się poniewczasie gadułą i leniuchem, a nie wysoko wykwalifikowanym specjalistą.
4. Na co dzień lubiła jasnoniebieskie sukienki i spinki o perłowoszarym połysku, od święta naumyślnie zakładała bojówki i rozpuszczała włosy.
5. Zrób to na na popojutrze. Czuję, że niezadługo najdzie nas niespodziewana kontrola.
6. Nie dalej jak przedwczoraj widział pośrodku łąki dwa bociany.
7. Myślał powoli, chodził pomału, a jednak niezły z niego ścichapęk – tak pokrótce można opisać jej męża.
8. Naprzeciwko kościoła rzymskokatolickiego stał świeżo pomalowany płot, który prowadził donikąd.

4. Słowem praktyka
Oczywiście najlepszą i niezawodną metodą na niepopełnianie błędów typu: razem czy osobno? jest regularne korzystanie ze słownika ortograficznego. I choć nie zawsze jest na to czas, trzeba to robić; informacje prasowe wymagają pewnej uwagi i rzetelności ortograficznej, bo nie wysyłasz ich do jednej czy dwóch osób, a cudzy błąd przykuwa uwagę dużo bardziej niż własny. Wszystkich połączeń nie da się oczywiście spamiętać, dlatego warto zapoznać się z ogólnymi zasadami pisowni wyrażeń typu dziko rosnący czy bladoniebieski. Rozwiązaniem może być tez wypisanie sobie wyrazów, które sprawiają kłopot i powieszenie ich listy nad biurkiem.

5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego
Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego

Warto wiedzieć! PWN wydało w 2003 roku Słownik pisowni łącznej i rozdzielnej. Razem czy osobno? E. Polańskiego i A. Skudrzyk. Tam można znaleźć łatwo sformułowane reguły tej pisowni. Wiele haseł z tego słownika wprowadzono potem do nowszych wydań Wielkiego słownika ortograficznego PWN. W końcowej fazie druku znajduje się też podobnie szczegółowy słownik pisowni wielką i małą literą autorstwa A. Skudrzyk i K. Urban.
X

Zamów newsletter


 

Akceptuję regulamin