XI odcinek - Razem czy osobno?
Język jest żywy, rozwija się i wciąż powstają w nim nowe słowa. Na wszelkie zmiany, a więc także na nowe słowa szczególnie otwarty jest język potoczny ludzi młodych. Czasami jednak chwilowe (po)twory językowe stają się żartobliwymi nazwami własnymi firm czy produktów i wtedy trzeba je zapisać.
1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki
Zastanów się nad pisownią podkreślonych wyrazów w zdaniach.
1.Kupiła sobie mini spódniczkę i myślała, że tym zrobi wrażenie na moim eks mężu.
2.Wice prezydent anty feminista rozpropagował nie tylko ideę wybudowania nowego ekstra hiper marketu, ale także namówił do kupowania bio torebek na odpady.
2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka
W języku polskim wszystkie przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi
Zobacz teorię
W języku polskim wszystkie przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi:
a- anormalny, apolityczny, aspołeczny, ateizm;
anty- antyfeminista, antynarkotyczny, antynikotynowy, ale: anty-Platon;
archi- archidiakon, archikatedralny;
arcy- arcybanalny, arcybiskupstwo, arcyksiążęcy, ale: arcy-Polak;
bez- bezpłatnie, bezpretensjonalny, bezradność, bezsenność, beztroska, bezzwłoczny;
beze- bezecnie, bezecny;
do- dobrnąć, docelowy, dogłębny, dokładka, dokształcić, dorzecze;
eks- ekskierowniczka, eksmąż, eksminister, eksprzewodniczący ale: eks-Polak;
ekstra- ekstraklasa, ekstranowoczesny;
hiper- hiperdźwiękowy, hiperinflacja, hiperpoprawność;
infra- infradźwiękowy, infrastruktura;
kontr- kontrreformacyjny, kontrtytuł;
maksi- maksispódnica, maksisukienka;
midi- midipłaszczyk, midispódnica;
między- międzyludzki, międzyzwiązkowy, międzyżebrze;
mini- miniparasol, minirecenzja, minirozmówki, minispódniczka;
na- napisać, naprzeciw, naskórek, nastrojowy, nastawka;
nad- nadgniły, nadodrzański, nadsztygar, nadużywać, nadżerka, nadżółkły;
nade- nadebrać, nadedrzeć, naderwać, naderżnąć;
o- ochłodzenie, ochrypnąć, ochrzczony, okruszyna;
od- odbiorca, odgrodzić, odpłatność, odpowiedzialny, odseparowany, odświętny;
ode- odebrać, odedrzeć, odegrać, odetkać, odezwać się;
około- okołoksiężycowy, okołosłoneczny, okołoziemski;
pan- panamerykański, paneuropejski, panslawizm;
po- pobernardyński, pobłądzenie, pobratymiec, pociąć, pochwalić, pogrobowiec, pokątnie;
pod- podbramkowy, podchodzić, podchorąży, podchwytliwie;
pode- podebrać, podeschnięcie, poderwać, podetrzeć;
ponad- ponadczasowo, ponaddźwiękowy, ponadetatowy, ponadpaństwowy, ponadplanowo, ponadplemienny, ponadto, ponadtysiącletni;
post- postimpresjonizm, postkolonialny, postkomunistyczny, postpenitencjarny, ale: post-Jugosłowianin;
poza- pozabiblijny, pozakulisowy, pozaksięgowy;
przeciw- przeciwciało, przeciwdziałać, przeciwuczuleniowy, przeciwwaga, przeciwzawałowy;
przed- przedhistoryczny, przedmałżeński, przedmecz, przedzamcze, przedzawałowy, w przeddzień;
przede- w przededniu;
przy- przyrumienić, przysłówek, przystrzyc, przyśpiewka, przyziemnie;
pseudo- pseudoartysta, pseudoarystokrata, pseudofilozoficzny, ale: pseudo-Rosjanin;
super- superarbiter, superczuły, superforteca, ale: super-Europejczyk;
śród- śródlądowy, śródpiętro, śródskórnie, śródtytuł, śródziemnie;
u- ukłuć, ukrwienie, ukwiecony, umniejszać, upiłować, urwać, uśmiech;
ultra- ultrafiolet, ultrakrótki, ultraradykalny, ale: ultra-Azjata;
w- wciągnąć, wcierać, wgniecenie;
we- wemknąć się, wepchnięcie, wewnętrznie, wewnętrzny, wezwać;
wice- wicekanclerz, wicekonsul, wicekrólestwo, wiceprezydent, wiceprzewodnicząca;
wokoło- wokołoziemski, wokołomarsjański, wokołosłoneczny;
wokół- wokółksiężycowy, wokółziemski;
z- zgasić, zgwałcić, znormalizowany, zwapnienie;
za- zabłądzić, zabudować, zaczarowany, zaćmienie, zatwierdzający, zatrzaska, zażądać;
ze- zeschły, zespolić, zeszlachetnieć, ześlizg, zewsząd.
UWAGA: Łączna pisownia przedrostka eks- (= były) została niedawno wprowadzona przez Komisję Kultury Języka.
PISOWNIA WYRAZÓW TYPU pseudo-Polak, eks-Amerykanin
Wymienione w tytule przedrostki pisze się zawsze łącznie z rzeczownikami i przymiotnikami, które nie są nazwami własnymi. W wypadku połączenia tych przedrostków z nazwami własnymi: nazwiskami, nazwami członków narodów, nazwami państw itp., czyli wyrazami pisanymi wielką literą, po tych przedrostkach stosuje się łącznik, np. anty-Platon, arcy-Europejczyk, eks-Amerykanin (= były Amerykanin), post-Jugosławia, pseudo-Polak, super-Polak, ultra-Murzyn.
PISOWNIA POŁĄCZEŃ WYRAZOWYCH Z CZŁONAMI niby-, quasi-
W połączeniach tych stosuje się łącznik, np. niby-człowiek, niby-artysta, niby-gotyk, niby-Francuz, niby-Amerykanin, niby-orientalny, niby-ludowy, niby-romantycznie, quasi-deficyt, quasi-nauka, quasi-opiekun, quasi-Polak, quasi-umysłowy.
UWAGA: „niby” w terminach przyrodniczych pisze się łącznie, np. nibybłona, nibykłos, nibytorebka, nibyliść, nibynóżki, nibyjagoda. Należy odróżnić przedrostek „około” (wokół czegoś, w pobliżu czegoś, dotyczący czegoś), pisany z drugim członem wyrazu zawsze łącznie, np. okołorównikowy, od partykuły „około” (mniej więcej, w przybliżeniu), pisanej z następującej po niej przymiotnikiem lub przysłówkiem rozdzielnie, np. około godziny postój, około dwuipółgodzinny wykład, cena paliwa wzrosły około trzykrotnie.
a- anormalny, apolityczny, aspołeczny, ateizm;
anty- antyfeminista, antynarkotyczny, antynikotynowy, ale: anty-Platon;
archi- archidiakon, archikatedralny;
arcy- arcybanalny, arcybiskupstwo, arcyksiążęcy, ale: arcy-Polak;
bez- bezpłatnie, bezpretensjonalny, bezradność, bezsenność, beztroska, bezzwłoczny;
beze- bezecnie, bezecny;
do- dobrnąć, docelowy, dogłębny, dokładka, dokształcić, dorzecze;
eks- ekskierowniczka, eksmąż, eksminister, eksprzewodniczący ale: eks-Polak;
ekstra- ekstraklasa, ekstranowoczesny;
hiper- hiperdźwiękowy, hiperinflacja, hiperpoprawność;
infra- infradźwiękowy, infrastruktura;
kontr- kontrreformacyjny, kontrtytuł;
maksi- maksispódnica, maksisukienka;
midi- midipłaszczyk, midispódnica;
między- międzyludzki, międzyzwiązkowy, międzyżebrze;
mini- miniparasol, minirecenzja, minirozmówki, minispódniczka;
na- napisać, naprzeciw, naskórek, nastrojowy, nastawka;
nad- nadgniły, nadodrzański, nadsztygar, nadużywać, nadżerka, nadżółkły;
nade- nadebrać, nadedrzeć, naderwać, naderżnąć;
o- ochłodzenie, ochrypnąć, ochrzczony, okruszyna;
od- odbiorca, odgrodzić, odpłatność, odpowiedzialny, odseparowany, odświętny;
ode- odebrać, odedrzeć, odegrać, odetkać, odezwać się;
około- okołoksiężycowy, okołosłoneczny, okołoziemski;
pan- panamerykański, paneuropejski, panslawizm;
po- pobernardyński, pobłądzenie, pobratymiec, pociąć, pochwalić, pogrobowiec, pokątnie;
pod- podbramkowy, podchodzić, podchorąży, podchwytliwie;
pode- podebrać, podeschnięcie, poderwać, podetrzeć;
ponad- ponadczasowo, ponaddźwiękowy, ponadetatowy, ponadpaństwowy, ponadplanowo, ponadplemienny, ponadto, ponadtysiącletni;
post- postimpresjonizm, postkolonialny, postkomunistyczny, postpenitencjarny, ale: post-Jugosłowianin;
poza- pozabiblijny, pozakulisowy, pozaksięgowy;
przeciw- przeciwciało, przeciwdziałać, przeciwuczuleniowy, przeciwwaga, przeciwzawałowy;
przed- przedhistoryczny, przedmałżeński, przedmecz, przedzamcze, przedzawałowy, w przeddzień;
przede- w przededniu;
przy- przyrumienić, przysłówek, przystrzyc, przyśpiewka, przyziemnie;
pseudo- pseudoartysta, pseudoarystokrata, pseudofilozoficzny, ale: pseudo-Rosjanin;
super- superarbiter, superczuły, superforteca, ale: super-Europejczyk;
śród- śródlądowy, śródpiętro, śródskórnie, śródtytuł, śródziemnie;
u- ukłuć, ukrwienie, ukwiecony, umniejszać, upiłować, urwać, uśmiech;
ultra- ultrafiolet, ultrakrótki, ultraradykalny, ale: ultra-Azjata;
w- wciągnąć, wcierać, wgniecenie;
we- wemknąć się, wepchnięcie, wewnętrznie, wewnętrzny, wezwać;
wice- wicekanclerz, wicekonsul, wicekrólestwo, wiceprezydent, wiceprzewodnicząca;
wokoło- wokołoziemski, wokołomarsjański, wokołosłoneczny;
wokół- wokółksiężycowy, wokółziemski;
z- zgasić, zgwałcić, znormalizowany, zwapnienie;
za- zabłądzić, zabudować, zaczarowany, zaćmienie, zatwierdzający, zatrzaska, zażądać;
ze- zeschły, zespolić, zeszlachetnieć, ześlizg, zewsząd.
UWAGA: Łączna pisownia przedrostka eks- (= były) została niedawno wprowadzona przez Komisję Kultury Języka.
PISOWNIA WYRAZÓW TYPU pseudo-Polak, eks-Amerykanin
Wymienione w tytule przedrostki pisze się zawsze łącznie z rzeczownikami i przymiotnikami, które nie są nazwami własnymi. W wypadku połączenia tych przedrostków z nazwami własnymi: nazwiskami, nazwami członków narodów, nazwami państw itp., czyli wyrazami pisanymi wielką literą, po tych przedrostkach stosuje się łącznik, np. anty-Platon, arcy-Europejczyk, eks-Amerykanin (= były Amerykanin), post-Jugosławia, pseudo-Polak, super-Polak, ultra-Murzyn.
PISOWNIA POŁĄCZEŃ WYRAZOWYCH Z CZŁONAMI niby-, quasi-
W połączeniach tych stosuje się łącznik, np. niby-człowiek, niby-artysta, niby-gotyk, niby-Francuz, niby-Amerykanin, niby-orientalny, niby-ludowy, niby-romantycznie, quasi-deficyt, quasi-nauka, quasi-opiekun, quasi-Polak, quasi-umysłowy.
UWAGA: „niby” w terminach przyrodniczych pisze się łącznie, np. nibybłona, nibykłos, nibytorebka, nibyliść, nibynóżki, nibyjagoda. Należy odróżnić przedrostek „około” (wokół czegoś, w pobliżu czegoś, dotyczący czegoś), pisany z drugim członem wyrazu zawsze łącznie, np. okołorównikowy, od partykuły „około” (mniej więcej, w przybliżeniu), pisanej z następującej po niej przymiotnikiem lub przysłówkiem rozdzielnie, np. około godziny postój, około dwuipółgodzinny wykład, cena paliwa wzrosły około trzykrotnie.
3. Ćwiczenia
Jak zapisać podkreślone wyrazy?
1.Kupiła sobie tę nad żółkłą midi spódniczkę i myślała, że tym zrobi wrażenie na moim eks mężu.
2.Wice prezydent anty feminista rozpropagował nie tylko ideę wybudowania nowego ekstra hiper marketu, ale także namówił do kupowania bio torebek na odpady.
3. Samo przedstawienie wydało im się super nudne, za to rozmowa z reżyserem okazała się arcy ciekawa.
4. „Maxi jazda bez trzymanki” – to tytuł najnowszej pracy ultra radykalnego pseudo artysty o pseudonimie (W)Oko
5. Jego a społeczna mini recenzja wywołała duży odzew w pismach anty klerykalnych.
6. Każdy super Polak to w gruncie rzeczy wzorowy arcy Europejczyk
7. Ta jego niby poezja to coś jakby pseudo gotyk, quasi romantyzm i post modernizm w jednym.
Zobacz odpowiedź
1. Kupiła sobie tę nadżółkłą midispódniczkę i myślała, że tym zrobi wrażenie na moim eksmężu.
2.Wiceprezydent antyfeminista rozpropagował nie tylko ideę wybudowania nowego ekstra hipermarketu, ale także namówił do kupowania biotorebek na odpady.
3. Samo przedstawienie wydało im się supernudne, za to rozmowa z reżyserem okazała się arcyciekawa.
4. „Maxijazda bez trzymanki” – to tytuł najnowszej pracy ultraradykalnego pseudoartysty o pseudonimie (W)Oko
5. Jego aspołeczna minirecenzja wywołała duży odzew w pismach antyklerykalnych.
6. Każdy super-Polak to w gruncie rzeczy arcy-Europejczyk
7. Ta jego niby-poezja to coś jakby pseudogotyk, quasi-romantyzm i postmodernizm w jednym.
2.Wiceprezydent antyfeminista rozpropagował nie tylko ideę wybudowania nowego ekstra hipermarketu, ale także namówił do kupowania biotorebek na odpady.
3. Samo przedstawienie wydało im się supernudne, za to rozmowa z reżyserem okazała się arcyciekawa.
4. „Maxijazda bez trzymanki” – to tytuł najnowszej pracy ultraradykalnego pseudoartysty o pseudonimie (W)Oko
5. Jego aspołeczna minirecenzja wywołała duży odzew w pismach antyklerykalnych.
6. Każdy super-Polak to w gruncie rzeczy arcy-Europejczyk
7. Ta jego niby-poezja to coś jakby pseudogotyk, quasi-romantyzm i postmodernizm w jednym.
4. Słowem praktyka
Staraj się nie nadużywać wyrazów, które jeszcze na dobre nie zadomowiły się w języku, szczególnie gdy nie jesteś pewien ich pisowni, choć brzmią, wydawałoby się, swojsko. Unikaj ich, zwłaszcza gdy mają zabarwienie emocjonalne lub żartobliwe. Ich kolokwialność będzie spełniała swoją funkcję i łamała konwencjonalność wypowiedzi, jeśli taki był zamiar autora, lecz może wzbudzać śmiech także wtedy, gdy nie takie było założenie twórcy. Zwróć uwagę na to, kto jest odbiorcą informacji, którą piszesz, jaki jest przedział wiekowy członków grupy docelowej, do których się zwracasz i których uwagę chcesz przyciągnąć (także językiem!) – od tego bowiem w znacznym stopniu zależy, jakim słownictwem powinieneś operować.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Słownika nazw własnych pod red. Jana Grzeni
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego, so.pwn.pl
Staraj się nie nadużywać wyrazów, które jeszcze na dobre nie zadomowiły się w języku, szczególnie gdy nie jesteś pewien ich pisowni, choć brzmią, wydawałoby się, swojsko. Unikaj ich, zwłaszcza gdy mają zabarwienie emocjonalne lub żartobliwe. Ich kolokwialność będzie spełniała swoją funkcję i łamała konwencjonalność wypowiedzi, jeśli taki był zamiar autora, lecz może wzbudzać śmiech także wtedy, gdy nie takie było założenie twórcy. Zwróć uwagę na to, kto jest odbiorcą informacji, którą piszesz, jaki jest przedział wiekowy członków grupy docelowej, do których się zwracasz i których uwagę chcesz przyciągnąć (także językiem!) – od tego bowiem w znacznym stopniu zależy, jakim słownictwem powinieneś operować.
5. Do źródeł
Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z:
Słownika nazw własnych pod red. Jana Grzeni
Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka,
Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego, so.pwn.pl